Giàu nhờ tôm...

Các làng biển Cổ Mã, Tuần Lễ (xã Vạn Thọ) bây giờ không còn êm đềm như trước, thay vào đó là cảnh nhộn nhịp của hàng trăm vuông tôm đang hoạt động suốt ngày đêm. Trong trí nhớ của người dân nơi đây, trước năm 2009, nghề nuôi tôm trên đìa đất đã lấy đi bao công sức, tiền bạc và cả nước mắt của họ. Nhiều hộ gia đình đã lâm vào cảnh trắng tay, nợ nần chồng chất đến mức phải bỏ đìa, kiếm sống bằng nhiều nghề khác. Nhưng rồi cơn bỉ cực ấy đã được khỏa lấp khi mô hình nuôi tôm trên bạt được áp dụng. Hàng chục héc-ta đìa đất từ chỗ hoang tàn đã nhanh chóng được đầu tư nuôi tôm trên bạt, thậm chí có hộ còn xâm lấn cả đất rừng phòng hộ ven biển để làm đìa nuôi tôm.

Được biết, từ năm 2009 đến nửa đầu năm 2013, người dân Vạn Thọ thắng lớn nhờ nuôi tôm trên bạt. Vốn đầu tư ban đầu lên đến tiền tỷ, nhưng đều đặn mỗi năm 2 - 3 vụ, mỗi vụ người dân có thể kiếm lời cả tỷ đồng cho mỗi héc-ta tôm. Giá tôm luôn ở mức cao, có thời điểm lên tới 160.000 đồng/kg loại 100 con/kg. Ông Huỳnh Kim Tải (thôn Tuần Lễ) nhớ lại: “Vụ tôm đầu năm 2013, gia đình tôi đầu tư 2 ao nuôi với tổng diện tích 5.500m². Vụ đầu, tôi thả gần 1,8 triệu con giống, Sau hơn 2 tháng thu hoạch gần 17 tấn, bán với giá từ 120.000 - 135.000 đồng/kg, trừ chi phí tôi lãi hơn 1 tỷ đồng”. Ông Tải chia sẻ thêm: “Tôm nuôi trên bạt theo quy mô công nghiệp, mỗi m² mặt nước thả 300 con, thời điểm cao độ có thể lên tới 400 con, nguồn thức ăn được cung cấp tận nơi, nguồn nước chủ động từ nước ngầm được khoan sâu dưới đáy biển lên nên rất vệ sinh, không cần xử lý. Bởi vậy, con tôm không bị dịch bệnh, tăng trọng nhanh và chất lượng đảm bảo”.

Không riêng gia đình ông Tải, hầu hết người dân nuôi tôm nơi đây đã trải qua những ngày vui sướng khi con tôm mang về cho họ khát vọng đổi đời. Ông Đặng Tấn Hoan (thôn Tuần Lễ) cho biết: “Những năm đầu tiên khi nuôi tôm trên bạt, lãi thu được lớn lắm, nhà nuôi nhiều hàng tỷ đồng, nhà ít vài trăm triệu đồng. Sau vụ tôm, người ta lại rôm rả chuyện nhà nọ mua ô tô, nhà kia mua đất xây biệt thự... với tinh thần rất phấn khởi”. Chính vì vậy, từ vài hộ nuôi ban đầu, người dân địa phương đã ồ ạt chuyển sang mô hình nuôi này. Đặc biệt năm 2013, phong trào đầu tư san lấp đìa tôm, khai thác cát, khoan nước ngầm để biến đìa đất thành ao nuôi tôm thẻ chân trắng trên bạt nở rộ ở huyện Vạn Ninh. Không chỉ người giàu mà cả những người nghèo cũng vay mượn để đầu tư nuôi tôm. Chỉ tính riêng tại thôn Tuần Lễ, nơi có số hộ và diện tích nuôi tôm trên bạt nhựa lớn nhất Vạn Ninh, giai đoạn từ năm 2009 đến 2012, diện tích nuôi tôm trên bạt chỉ khoảng 13ha, đến năm 2013 đã tăng gấp đôi.

heo đánh giá của ông Đặng Thành Hòa - Phó Chủ tịch UBND xã Vạn Thọ: “Nuôi tôm trên bạt phát triển còn kéo theo hàng loạt dịch vụ hậu cần, nhất là tạo việc làm thường xuyên, thu nhập ổn định cho hàng ngàn lao động địa phương”.

... thua lỗ vì tôm!

Không ai ngờ, khi việc đầu tư trở nên ồ ạt nhất, diện tích nuôi lớn nhất, kỳ vọng về sự đổi đời được đặt lên mức cao nhất thì cũng là lúc con tôm bắt đầu quay lưng với người nuôi. Ông Trần Văn Khánh, Chủ tịch Hội Nông dân xã Vạn Thọ nhận định: “Trong số khoảng 42ha nuôi tôm trên bạt của xã, hiện có tới 70% số hộ nuôi tôm từ hòa đến lỗ vốn. Số có lãi không cao như trước. Nguyên nhân là do thời tiết nắng nóng, con giống không đảm bảo khiến tôm chậm lớn, thời gian nuôi kéo dài nên chi phí tăng. Ngoài ra, mấy năm trở lại đây, tôm chân trắng nuôi trên bạt cũng đang bị dịch bệnh nên tỷ lệ hao hụt cao. Giá tôm đang giảm thấp nên người nuôi lâm vào cảnh thua lỗ nặng”.

Trong khi đó, theo ông Nguyễn Kim Duy (thôn Ninh Mã): “Năm 2014 đến nay, trời nắng nóng bất thường, tôm sốc nhiệt và chết rất nhiều, năng suất giảm hẳn”. Cũng theo ông Duy, những vụ trước tôm nuôi khoảng 2 tháng đã có thể thu hoạch, nhưng nay, đa số người nuôi gặp phải hiện tượng con tôm sau hơn 1 tháng phát triển bình thường thì không phát triển nữa, lớn rất chậm. Thời gian nuôi vì thế kéo dài đến trên 3 tháng mà tôm vẫn chưa đạt mức100 con/kg. Đã vậy, giá tôm xuất ra giảm từ 140.000 đồng/kg xuống 95.000 - 100.000 đồng/kg; trong khi tiền điện tăng cao, giá thành thức ăn, hóa chất, kháng sinh... tăng mạnh. Vụ vừa rồi hầu hết hộ nuôi đều bị thua lỗ, hộ ít vài trăm triệu đồng, có hộ lỗ hàng tỷ đồng. Đáng lo hơn khi nhiều hộ đã trót “đâm lao” nên phải tiếp tục đầu tư với mong muốn gỡ vốn dù biết rủi ro cao.

Tiếp xúc với các hộ nuôi tôm tại các thôn Tuần Lễ, Ninh Mã..., chúng tôi thấy những người mới đầu tư khoảng hơn 1 năm nay khổ hơn cả. Có hộ thậm chí chưa trúng được vụ nào. “Tất thảy vốn liếng đều từ anh em, bạn bè, người vay mượn, kẻ thế chấp gia sản để góp vào làm chung cũng ra đi theo tôm. Ước vọng làm giàu từ con tôm một lần nữa lại chông chênh bên bờ vực phá sản”, anh Đặng Tấn Hoan ngậm ngùi khi nhắc đến chuyện nuôi tôm.

Không khuyến khích nuôi tôm trên bạt

Diện tích ao nuôi tôm trên bạt đã tăng một cách chóng mặt, mặc dù tỉnh, huyện, xã đều không khuyến khích phát triển. Các cơ quan chức năng và Báo Khánh Hòa cũng đã nhiều lần cảnh báo về tình trạng phát triển quá nóng của tôm thẻ chân trắng trên bạt theo quy mô công nghiệp. Tuy nhiên, đi sâu vào vấn đề mới thấy mức độ liều lĩnh của người dân nơi đây khi có thể làm ăn tiền tỷ nhưng lại khá mơ hồ về các vấn đề liên quan đến môi trường cũng như các quy định của pháp luật.

Theo ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Trưởng phòng Kinh tế huyện Vạn Ninh, tháng 6-2014, đoàn kiểm tra liên ngành của tỉnh kiểm tra việc nuôi tôm trên bạt tại địa bàn một số xã thuộc huyện Vạn Ninh, trong đó chủ yếu là thôn Tuần Lễ. Sau gần 20 ngày kiểm tra thực địa, đoàn kết luận: “Hầu hết các cơ sở nuôi tôm đều chưa có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, không có giấy phép khai thác nước dưới đất, không có cam kết bảo vệ môi trường, không có giấy kiểm dịch tôm giống và không xuất trình được hồ sơ liên quan đến thức ăn, thuốc thú y, hóa chất, chế phẩm sinh học dùng trong nuôi trồng thủy sản mà họ đang dùng”.

Ông Huỳnh Kim Khánh - Chi cục trưởng Chi cục Nuôi trồng thủy sản tỉnh: Mô hình nuôi tôm trên bạt như ở Vạn Thọ không được khuyến khích bởi để lại nhiều hệ lụy, nhất là vấn đề môi trường. Những hộ đang nuôi tôm trên bạt ở Vạn Thọ cần tuân thủ nghiêm các quy định về nuôi trồng thủy sản, nhất là việc đầu tư các ao lắng, ao chứa, xử lý chất thải trong quá trình nuôi; khi khai thác nước ngầm phải được cơ quan có thẩm quyền cấp phép. Chúng tôi chỉ khuyến khích người dân lót bạt trên ao đất để nuôi tôm bởi sẽ gia tăng hiệu quả nghề nuôi.

Thế nhưng, hầu hết các cơ sở đều chưa có giấy phép khai thác nước ngầm. Về nước thải, trong số 8 mẫu thử nghiệm thì có tới 7 mẫu không đạt quy chuẩn môi trường. Riêng mẫu nước biển ven bờ được lấy từ vùng lân cận ao nuôi tôm của người dân không đạt yêu cầu sử dụng cho mục đích nuôi trồng thủy sản và bảo tồn thủy sinh.

Con đường Cổ Mã - Đầm Môn chạy dọc theo doi cát, hai bên đều là biển. Có nơi độ rộng của doi cát này chưa đầy 500m. Nhưng việc ngày đêm hút nước ngầm với lưu lượng lớn nhằm phục vụ cho việc nuôi tôm trên bạt đã để lại những tác động nhất định tới môi trường. Khi tiếp xúc với người nuôi tôm, ai cũng một mực cho rằng:“Nguồn nước phải sạch, con giống phải tốt, nuôi đúng quy trình và đầu tư thâm canh thì sẽ thắng”. Biết là thế, nhưng sức chịu đựng của môi trường cũng có giới hạn, đến một lúc khai thác quá mức thì chính con người sẽ phải trả giá đắt...

Thật trớ trêu khi cách đây vài năm, nhà nhà ở Vạn Thọ đều hy vọng làm giàu từ nuôi tôm trên bạt nên tập trung vốn cho nó. Nhưng nay đã có tới 50% số ao nuôi bỏ trống, nhiều hộ chỉ thả cầm chừng.