Trong nhiều năm liền, giá cà phê nhân dao động quanh mức 40 - 43 triệu đồng/tấn và là mức giá người nông dân có thể “lấy công làm lời”. Bước vào niên vụ 2015 - 2016, giá cà phê liên tiếp xuống thấp, hiện chỉ còn 34 triệu đồng/tấn khiến người trồng cà phê chao đảo, găm hàng chờ giá như đánh bạc với trời. Còn doanh nghiệp cũng như ngồi trên lửa, phải thu mua cao hơn giá xuất khẩu, chấp nhận lỗ nhưng vẫn không đủ hàng để giao cho đối tác.
“Đi làm thuê còn lỗ”
Những ngày đầu tháng 12, cà phê chín đỏ cây nhưng gia đình ông Lê Nam - xã Ia Sao, huyện Ia Grai, Gia Lai - không buồn thu hoạch. Theo ông Nam, năng suất cà phê năm nay ước chừng 2 tấn/ha, với giá hiện nay bán được68 triệu đồng, mà “ăn hết” 60 triệu chi phí đầu tư. “Trồng cà phê bây giờ là tự giải quyết việc làm cho mình thôi, trừ phí tổn vật tư chỉ còn lại 8 triệu, làm sao đủ tiền công chăm sóc cả năm trời, đi làm thuê còn lỗ vốn là vậy đó” - ông Nam giải thích.
Tại Đắk Lắk, không khí ảm đạm đã len vào từng nông hộ, khi toan tính găm hàng chờ giá suốt cả năm 2015 chẳng đem lại kết quả, lượng hàng vụ trước còn tồn khá lớn. Năm nay giá cà phê quá thấp nên các hộ không mướn thuê nhân công, người nhà tự hái cả tháng trời, có thể ảnh hưởng đến chất lượng cà phê.
Theo quy luật, nếu cà phê năm nay được mùa, năm sau thường mất mùa và ngược lại. Nhưng niên vụ 2014 - 2015 năng suất cà phê ở Tây Nguyên đã giảm 20%, năm nay lại mất thêm 20% nữa, cộng với rớt giá thê thảm khiến ngành cà phê chồng chất khó khăn. Với công nhân, hộ liên kết tại các công ty cà phê còn khốn hơn. Bởi đây là những nông dân không tư liệu sản xuất, phải nhận khoán vườn cây, nộp hàng chục khoản phí. Ông Trần Văn Cảnh - trú xã Ea Bhốk, huyện Cư Kuin, Đắc Lắc - nhận khoán gần 2ha của Công ty TNHH MTV càphê Ea K’tur, thu được 4 tấn cà phê nhân, nhưng phải nộp cho công ty gần 1 tấn. “Bán 3 tấn còn lại được 102 triệu, trong khi chúng tôi phải tự đầu tư 100% chi phí nuôi 2ha thì lấy gì mà ăn, coi như làm không công” - ông Cảnh ngao ngán nói.
Cũng tại huyện Cư Kuin, Công ty TNHH MTV cà phê Chư Quynh đang “thu tô” tới 16 khoản với gần 2,7 tấn quả tươi/ha đối với vườn cây do công ty trồng, vườn cây dân tự trồng cũng thu hơn 2,2 tấn tươi/ha. Vin “lá bùa” của công ty mẹ, Giám đốc Hồ Phúc Long giải thích: “Có người phản ánh là thu cao, nhưng chúng tôi xây dựng phương án khoán theo hướng dẫn, được Tổng Công ty Cà phê Việt Nam phê duyệt đàng hoàng”. Riêng Giám đốc Công ty TNHH MTV cà phê Ea H’nin Dương Quang Cường nhăn nhó: “Hiện công ty đang nợ 23 tỉ đồng không có nguồn trả, thậm chí thiếu tiền trả lương cán bộ. Giờ chúng tôi chủ yếu kinh doanh lĩnh vực khác, nhưng nợ quá hạn nhiều, không vay được nên rất khó khăn”.
Theo ông Cường, nguyên nhân thảm trạng là do giá cà phê nhiều năm liền quá thấp, người nhận khoán không nộp sản đầy đủ”. Xung đột giữa người lao động và các công ty cà phê ở Tây Nguyên xung quanh phương án giao khoán vốn đã căng thẳng lâu nay, giờ đang lên đỉnh điểm khi giá cà phê chạm đáy.
Doanh nghiệp xuất khẩu “ngồi trên lửa”
Theo các doanh nghiệp xuất khẩu hàng đầu ở Đắc Lắc, giá cà phê lao dốc đang đẩy họ vào tình thế “như ngồi trên lửa”. Hầu hết các doanh nghiệp đều xuất khẩu cà phê theo hợp đồng giao sau, chốt giá tại thời điểm giao hàng, căn cứ vào giá trên sàn giao dịch London, cộng (hoặc trừ) tùy theo chất lượng cà phê.
Ông Lê Tiến Hùng - Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV xuất nhập khẩu 2/9 Đắk Lắk, Simexco - cho biết:“Phương thức này có một số rủi ro, như hiện nay giá London quá thấp ngoài dự báo, khiến nông dân không bán, các doanh nghiệp không có hàng để giao cho đối tác. Thậm chí, chúng tôi phải mua cao hơn giá xuất khẩu để có hàng giao, dẫn đến thua lỗ. Chẳng hạn giá thu mua ngày 7.12 tại Đắk Lắk là 34 - 34,5 triệu đồng/tấn, cao hơn giá xuất khẩu rồi”. Mặc dù vậy, phương thức này phổ biến đến 99%, vì nếu chốt giá ngay sẽ không có người mua.
Cũng theo ông Hùng, trong bối cảnh giá cà phê xuống thấp, cà phê Việt Nam còn đối mặt với vấn đề chất lượng. Theo khảo sát của công ty, cà phê loại 1 chiếm tỉ lệ thấp hơn nhiều so với năm trước, các loại hạt tốt khác cũng thấp, do vậy thành phẩm trong quả cà phê giảm, một số vùng giảm rất lớn.
Nhiều doanh nghiệp khác cho rằng, giá cà phê diễn biến rất khó lường. Nhưng việc nông dân găm hàng chờ giá như hiện nay, nhất là từ khi dự báo sản lượng cà phê Việt Nam sụt giảm tiếp 20% trong vụ này, có thể là một sai lầm lớn, khiến lượng hàng tồn tăng lên. Bởi dù Việt Nam đã vượt qua Brazil, đứng đầu thế giới về sản lượng cà phê, nhưng chúng ta lại không có khả năng chi phối thị trường.
Đặng Trung Kiên (Báo Lao Động).png)
