Trao đổi với báo chí, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, theo cơ chế trước đây, thương nhân thuộc các thành phần kinh tế đều được xuất khẩu gạo, không quy định điều kiện kinh doanh đối với xuất khẩu gạo.

Do đó, xảy ra tình trạng nhiều doanh nghiệp không có kho tàng, không có cơ sở chế biến, không chủ động thu mua, dự trữ, không kinh doanh chuyên sâu ngành lương thực, chỉ tham gia xuất khẩu khi thị trường thuận lợi; khi doanh nghiệp ký được hợp đồng mới tổ chức thu mua, gây bất ổn thị trường. Từ đó, dẫn tới tình trạng tới mùa thu hoạch nếu thị trường khó khăn, nông dân lại rơi vào tình cảnh “được mùa, rớt giá”.

Năm 2010, Chính phủ đã ban hành Nghị định quy định các điều kiện kinh doanh để sàng lọc, định hướng thương nhân đầu tư lâu dài phục vụ kinh doanh xuất khẩu gạo. Trong đó, quy định cụ thể, đến 2015 chỉ ổn định số lượng thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo đảm bảo tối đa 150 đầu mối. Từ sau năm 2015 điều chỉnh số lượng đầu mối phù hợp với mục tiêu và diễn biến tình hình sản xuất và thị trường. Bên cạnh đó, kho chứa, cơ sở xay, xát thóc, gạo được quy hoạch tại 13 tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL, TPHCM, Tây Ninh, Thái Bình, Hưng Yên…

Dù có tác dụng sàng lọc doanh nghiệp nhưng tình trạng nhiều thương nhân tiếp tục đầu tư xây dựng kho chứa, cơ sở xay xát để được cấp Giấy chứng nhận vẫn tiếp tục xảy ra, dẫn tới một cuộc “chạy đua” đầu tư gây lãng phí cho đầu tư xã hội, số lượng thương nhân đề nghị cấp Giấy chứng nhận ngày càng tăng.

Trong khi đó, năng lực, hiệu quả hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo của nhiều thương nhân còn hạn chế; việc xây dựng vùng nguyên liệu, tổ chức thu mua, tiêu thụ lúa gạo hàng hóa cho người sản xuất còn bất cập.

Trước tình hình trên, cơ quan điều hành đã ban hành Quy hoạch thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo, xác định cụ thể các tiêu chí, điều kiện để được cấp và duy trì Giấy chứng nhận, trong đó, có tiêu chí kho chứa, cơ sở xay, xát thóc, gạo nhằm hướng đầu tư hiệu quả, ngăn ngừa tình trạng đầu tư, dàn trải, kém hiệu quả gây lãng phí.

Tuy nhiên, Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải cho rằng, thực tế hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo thời gian qua, có một số doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu các mặt hàng gạo đặc sản, chất lượng cao nhưng số lượng xuất khẩu chưa nhiều. Việc đầu tư xây dựng ngay kho chứa, cơ sở xay xát ở quy mô lớn như quy hoạch sẽ không hiệu quả và rủi ro.

Trong khi đó, một vài doanh nghiệp tại một số địa phương không nằm trong vùng quy hoạch (như Nghệ An, Hà Nam, Ninh Bình) đã đầu tư, xây dựng kho chứa, cơ sở xay, xát thóc, gạo và gửi hồ sơ đề nghị được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo. 

"Đây là những vấn đề thực tiễn phát sinh mà dưới góc độ cơ chế, chính sách, Bộ Công Thương sẽ rà soát, đánh giá quá trình thực hiện các cơ chế, quy định hiện hành để đề xuất những giải pháp xử lý, điều chỉnh phù hợp", Thứ trưởng cho hay.

Phương Dung (Dân Trí)