Vài năm trở lại đây, giá thanh long trên thị trường có nhiều diễn biến bất thường, với xu hướng giảm dần qua từng năm. Sự bất bình thường này làm điêu đứng cả người trồng và người mua, bán thanh long.  

Không phải đến bây giờ thương lái Trung Quốc mới có mặt tại các vùng trồng chuyên canh thanh long như Long An, Tiền Giang, Bình Thuận để thu mua thanh long xuất khẩu. Từ 5 năm trước, họ đã đến những vùng này để thiết lập mạng lưới chân rết nhằm thao túng thị trường thanh long của ta… 

Nở rộ vựa thu mua 

Chúng tôi về huyện Châu Thành (Long An), địa phương có diện tích trồng thanh long lên đến hơn 6.500 ha, lớn nhất các tỉnh phía Nam. 

Những ngày này, đi đến đâu chúng tôi cũng dễ dàng bắt gặp không khí nhộn nhịp, tấp nập cảnh mua, bán thanh long giữa nhà vườn với thương lái, giữa thương lái và chủ vựa. 

Trên khắp các nẻo đường, xe container chở thanh long xuất khẩu chạy ngược xuôi cả ngày đêm. 

Theo số liệu thống kê của Phòng Nông nghiệp huyện Châu Thành, hiện trên địa bàn huyện có 66 cơ sở thu mua, sơ chế thanh long xuất khẩu đang hoạt động, con số này tăng gấp 10 lần so với thời điểm năm 2000. 

Bên cạnh đó, có hơn chục cơ sở khác đang được khẩn trương xây dựng. Là một trong những người đầu tiên xuất khẩu thanh long sang thị trường TQ, ông Trương Quang An, chủ doanh nghiệp xuất khẩu thanh long lớn tại thị trấn Tầm Vu (Châu Thành) vẫn còn nhớ “cách chơi đẹp” của thương lái TQ vào những năm 2008 - 2009. 

Ông An cho hay, thời điểm đó, trên địa bàn huyện chỉ có khoảng hơn 20 cơ sở thu mua, sơ chế thanh long xuất khẩu chứ không nở rộ như bây giờ. Khi đó, một số thương nhân Trung Quốc từ tỉnh Bình Thuận tìm đến địa phương khảo sát tình hình sản xuất và tìm hiểu thị trường tiêu thụ thanh long tương đối kỹ. 

Sau đó họ đề xuất hợp tác với một số chủ vựa địa phương để tìm nguồn cung cấp thanh long nhưng được đóng bao bì nhãn mác với thương hiệu “thanh long Bình Thuận”. 

Những lần giao dịch sau đó, hai bên liên hệ buôn bán với nhau qua điện thoại. “Muốn mua bao nhiêu thì thương lái TQ gọi điện báo cho mình và chuyển một phần tiền qua gọi là đặt cọc. Vào mùa chong đèn, tiền cọc mà đối tác phía TQ chuyển qua có khi đến 2/3 giá trị đơn hàng. 

Khi đó đóng thanh long xuất khẩu sang thị trường TQ không sợ bị ép như hiện nay. Chính vì vậy, người làm xuất khẩu thanh long phất lên rất nhanh”, ông An tâm sự. 

Nhận thấy nhiều cơ sở thu mua, xuất khẩu thanh long làm ăn với thương nhân TQ phất lên quá nhanh, nhiều thương lái vốn dĩ trước đây chỉ đóng vai trò trung gian mua bán giữa nông dân và chủ vựa cũng liều lĩnh đứng ra mở vựa. 

Từ đó dẫn đến tình trạng tranh mua, giành bán khá rầm rộ, phức tạp. Các thương lái TQ trước đây bắt đầu “tung chiêu” thâu tóm các vựa thanh long. 

“Theo người dân xã Dương Xuân Hội và Long Trì, trên địa bàn hiện chỉ còn 2 vựa thanh long là người Việt tự đóng hàng, còn hầu hết các vựa đã cho thuê lại nhà xưởng hoặc bán cho thương lái TQ. Để qua mặt các cơ quan chức năng, thương lái TQ sau khi mua vựa vẫn để nguyên tên cũ và cũng không làm thủ tục thay đổi tên doanh nghiệp”.