Việt Nam phải hòa nhập 2 hiệp định thương mại quan trọng: Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - châu Âu trong bối cảnh một bên là sức khỏe của doanh nghiệp (DN) bị “bào mòn” trong 5 năm qua và một bên là sự xung đột mạnh mẽ từ những quy định của các hiệp định này dành cho ngành nông nghiệp.
Nơi tiêu thụ nông sản ngoại
Vài ngày trước, anh Lê Văn Thành (ngụ quận 9, TP HCM) đặt mua 2 kg thịt bò Úc với giá khoảng 220.000 đồng/kg. “Thịt bò tươi được quảng cáo là nhập nguyên con từ Úc, người bán giao tận nhà nhưng giá ngang thịt bò nội mua ngoài chợ. Không ngờ thịt bò nhập mà giá lại rẻ như vậy. Nếu hàng nhập khẩu không phải đóng thuế chắc giá còn rẻ hơn” - anh Thành nhận xét.
Hiện thịt bò Úc nhập khẩu được bán bằng giá với thịt bò nội địa và sẽ còn rẻ hơn khi Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại Ảnh: Hồng Thúy
Việt Nam không có nhiều ưu thế về thổ nhưỡng để phát triển chăn nuôi bò nên nếu chỉ gói gọn ở phạm vi thịt gia súc, việc tăng nhập khẩu thịt bò Úc để thay thế nguồn cung từ các nước Đông Nam Á đang sụt giảm thì không có gì đáng ngại. Tuy nhiên, bên cạnh thịt bò, nhiều mặt hàng nông sản, nuôi trồng cũng sẽ đối mặt với nguy cơ bị đè bẹp bởi hàng ngoại nhập.
Ông Văn Đức Mười, Chủ tịch Hội Lương thực - Thực phẩm TP HCM, cho biết theo lộ trình cam kết, các dòng thuế sẽ tiến về 0%, khi đó hàng hóa các nước sẽ đổ vào Việt Nam nhiều hơn. Thị phần hàng hóa của DN trong nước bị thu hẹp, thậm chí có nguy cơ mất thị trường, nhất là nhóm hàng nông sản. Mỹ, Úc và New Zealand là 3 đối tác đáng ngại nhất khi đàm phán và thực hiện cam kết về mở cửa mặt hàng nông sản, đặc biệt là lĩnh vực chăn nuôi vì sản phẩm cạnh tranh của Việt Nam trong ngành này tương đối thấp, năng lực sản xuất và công nghệ hạn chế, phải đối mặt thường xuyên với các loại dịch bệnh trên đàn gia súc, gia cầm.
Ngành gia súc năng suất chưa cao, giá thành cao, sản phẩm đầu ra không tiêu thụ hết và bấp bênh. Khi đó, để thực hiện các dòng thuế theo cam kết, áp dụng những quy ước kỹ thuật như rào cản thương mại (TBT), quy ước kỹ thuật an toàn vệ sinh thực phẩm (SPS)…, DN sẽ không vượt qua nổi.
Thay đổi hay là “chết”?
GS-TS Võ Tòng Xuân cho biết thông tin từ các tổ chức phi chính phủ theo dõi đàm phán TPP cho thấy TPP gồm những công ty siêu quốc gia muốn bảo vệ quyền lợi của họ. Một trong những ràng buộc đầu tiên của TPP là sẽ phạt rất nặng các trường hợp ăn cắp kỹ thuật, thông tin. Chẳng hạn, nếu mùa vụ này, các nước thành viên TPP cung cấp cây, con giống cho Việt Nam sản xuất thì ở các mùa sau, DN Việt Nam phải tiếp tục mua giống từ họ chứ không được lai tạo, nhân giống và canh tác. DN vi phạm sẽ bị đưa ra tòa án quốc tế mà không cần thông qua tòa án Việt Nam. Ngược lại, với những rào cản thương mại và kỹ thuật, hàng hóa Việt Nam muốn xuất khẩu sang các nước phải đáp ứng những yêu cầu về chất lượng, quy cách mẫu mã rất khắc nghiệt.
Một khó khăn khác là các nước TPP đều có xu hướng đàm phán hạn chế, giữ bảo hộ đối với nông sản nội địa. Các nội dung đàm phán không đề cập việc hạn chế quyền ban hành những điều kiện TBT, SPS mới của các nước TPP. Các nước này vẫn được đơn phương đưa ra TBT, SPS mới hoặc điều chỉnh, từ đó ngăn chặn việc nhập khẩu nông sản Việt Nam vào thị trường nước họ. Thêm nữa, bên cạnh giảm thuế, việc kiểm dịch, kiểm tra dư lượng kháng sinh, các đòi hỏi về nhãn mác, bao gói... vẫn là rào cản cho nông sản Việt Nam vào các nước.
Theo GS-TS Võ Tòng Xuân, ngay khi Việt Nam gia nhập WTO, ông đã nhiều lần đề cập việc cải tổ sản xuất lúa gạo để tăng sức cạnh tranh cho hạt gạo. Song, đến nay, nhiều DN vẫn duy trì kiểu làm ăn chụp giật, thông qua thương lái. “Chúng ta thừa sức làm ra hạt gạo chất lượng nhưng đáng buồn là nhiều cánh đồng mẫu lớn đang tồn tại kiểu chạy theo lợi nhuận, không kiểm soát chặt chẽ các khâu sản xuất gạo đúng tiêu chuẩn quốc tế và khó có thương hiệu để xuất khẩu” - GS Xuân băn khoăn.
Ông Văn Đức Mười cho rằng gia nhập TPP chính là cơ hội để DN Việt Nam thay đổi chính mình hoặc không bao giờ “lớn lên” được. “Phải mạnh dạn nhìn nhận sự thật để thay đổi vươn lên, tái cấu trúc ngành nông nghiệp trên cơ sở truy xuất nguồn gốc để tăng sức cạnh tranh. TPP không bắt buộc mà chính DN phải tự bắt mình thay đổi. Trước mắt, sự thay đổi không nhằm tăng xuất khẩu mà để tăng khả năng cạnh tranh tại thị trường nội địa” - ông Mười nói.
Thay đổi tư duy
Theo các chuyên gia nông nghiệp, bản thân DN phải thay đổi tư duy, sản xuất đúng tiêu chuẩn chất lượng công bố, từ bỏ kiểu làm ăn chụp giật, gian lận để gia nhập sân chơi lớn. Nếu cứ duy trì cách làm ăn hiện tại thì sẽ mất hết thị trường, kể cả ở nội địa.
“Thay vì bị động ngồi chờ đơn hàng tới, các DN có thể tìm kiếm thông tin thị trường, nắm bắt nhu cầu của các thị trường nhập khẩu và chủ động bán cho họ cái họ cần” - GS-TS Võ Tòng Xuân nhấn mạnh.
